เรื่องของยุง มฤตยูตัวน้อยที่คุณอาจรู้จักไม่ดีพอ

ลิงค์แชร์หน้านี้: https://vegusamulet.com/blog/8-mosquito-story.html

ยุงเป็นแมลงตัวเล็กๆ ที่เราคุ้นเคยกันดี สิ่งที่ทำให้เรารู้จักมันก็คือ "เกาะปั๊บ เจาะปึ๊บ" ผลก็คือเราได้รอยบวมแดงและอาการคันกลับมา อีกทั้งยังเป็นแมลงที่ตามอาฆาตเราเสมอ ทำให้เราต้องเต้นอยู่ตลอดเวลา เพื่อไม่ให้มันร่อนลงจอดที่ผิวหนังเรา เชื่อหรือไม่ว่ามันถือกำเนิดขึ้นมาในโลกเมื่อ 30 ล้านปีก่อน! ยุงทั่วโลกมีอยู่ประมาณ 3,000 ชนิดครับ ในจำนวนนี้มีอยู่มากกว่า 420 ชนิดที่พบในประเทศไทย ยุงที่เราพบเห็นกันบ่อยๆ จะมีอยู่ 3 สกุลด้วยกันคือ Anopheles (ยุงก้นปล่อง),Aedes (ยุงลาย) และ Culex
มาดูข้อแตกต่างของยุง 3 สกุลนี้กันครับ (Anopheles - Aedes - Culex)

รู้ได้ไงว่าตัวไหนตัวผู้-ตัวเมีย!?
เราสามารถแยกยุงตัวผู้ออกจากตัวเมียได้โดยดูจากหนวด (antenna) ที่มีลักษณะเป็นขนนก และส่วนสัมผัส (pulpus) ง่ายไหมครับ!?

ยุงทุกตัวกินเลือดใช่ไหม?

ไม่ใช่ครับ! ยุงตัวผู้ส่วนใหญ่กินน้ำหวานจากผลไม้และน้ำผลไม้ครับ และยุงตัวเมียส่วนใหญ่กินเลือดเป็นอาหารรองครับ เนื่องจากยุงทั้งตัวผู้และตัวเมียจะกินหวานเป็นหลักครับ แต่ที่ยุงตัวเมียกินเลือดเรา นอกจากจะมีง่วง (proboscis) เพราะมันต้องการโปรตีนจากเลือดไปสร้างไข่ครับ (แต่ในบางชนิดการวางไข่ครั้งไม่จำเป็นต้องกินเลือดก่อน)

ยุงบางชนิดจะกินแต่เลือดของสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก (กบ) บางชนิดกินเลือดของแมลงอื่น หรือแม้แต่ยุงตัวอื่น ยุงตัวผู้และตัวเมียในสกุล Taxorhynchites จะกินแต่น้ำหวานจากพืชเท่านั้น ยุงขนาดเล็กสกุล Malaya จะรอมด จากนั้นจะยื่นส่วนง่วง (proboscis)เข้าไปในปากมดเพื่อกินน้ำหวาน

แล้วลูกน้ำกับลูกโม่งกินอะไร?

ลูกน้ำ (larva) จะกินสารอินทรีย์ แบคทีเรีย แพลงตอนสัตว์และแพลงตอนพืชที่อยู่ในน้ำครับ ส่วนลูกโม่ง (pupa) คือ ตัวอ่อนของยุงที่พร้อมกะเป็นยุงตัวเต็มวัย ลักษณะเด่นของมันคือมีหัวขนาดใหญ่ ลูกโม่งจะไม่กินอาหารครับ (ประมาณว่าเข้าดักแด)

ยุงมีอายุเท่าไหร่?

ยุงตัวเมีย มีอายุตั้งแต่ 1-3 สัปดาห์ ขึ้นอยู่กับชนิดและสภาพแวดล้อม ในยุงตัวเมียบางชนิดสามารถอยู่รอดในฤดูหนาวเพื่อมาวางไข่ในฤดูใบไม้ร่วง
ยุงตัวผู้ มีอายุประมาณ 4-5 วัน และจะตายหลังจากผสมพันธุ์เสร็จแล้ว

แล้วมันรู้ได้อย่างไรว่าเหยื่อมันอยู่ที่ไหน?
นักวิทยาศาสตร์ยังไม่รู้รายละเอียดทั้งหมดว่ายุงหาเหยื่อของมันได้อย่างไร แต่เรารู้ว่ามันใช้ประสาทสัมผัสหลายอย่างในการหาเหยื่อของมัน กลิ่นอาจจะเป็นประสาทสัมผัสที่สำคัญที่สุดสำหรับยุง เราปล่อยสารเคมีที่มีกลิ่นหลายตัวออกมาจากร่างกายเช่น แก๊สคาร์บอนไดออกไซ์จากลมหายออกของเรา ซึ่งยุงสามารถรับรู้ได้แม้จะอยู่ห่างถึง 30 เมตร (100 ฟุต) เนื่องจากยุงมีหน่วยรับความรู้สึกเกี่ยวกับสารเคมีอยู่ที่หนวด (antenna) ของมัน กรดแลกติก (lactic acid) และกรดฟอลิก (folic acid) ที่ได้จากเหงื่อ นอกจากนี้ ยุงยังไวต่ออุณหภูมิ, รังสีอินฟราเรด (infrared radiation) ที่แผ่ออกมาจากร่างกายเรา, กระแสลม, ความชื้นในอากาศอีกด้วย ยุงบางชนิดจะล่าเหยื่อตอนกลางวันและอาจจะใช้ข้อมูลจากการมองเห็น ซึ่งเป็นไปได้ว่ายุงเหล่านี้อาจจะใช้การเคลื่อนที่ และสีเข้มของเสื้อผ้าในการหาเหยื่อ เพราะฉะนั้น ถ้าเกิดคุณกะเพื่อน หรือคนอื่นๆ ยุงจะตัดสินใจเลือกคนใดคนหนึ่งจากสิ่งต่างๆ ที่พูดไป ใครที่มีคุณสมบัติที่ต้องการมากกว่าก็จะโดนยุงกัดครับ

หลังจากได้เหยื่อที่ต้องตาต้องใจแล้ว ยุงก็จะค่อยๆ ร่อนลงบนผิว และเริ่มใช้ง่วง (proboscis) ในการค้นหาเส้นเลือด โดยง่วงของมันประกอบไปด้วย 6 ท่อเล็กๆ โดย 4 ท่อจะเป็นตัวเจาะผิวหนัง ท่อที่ 5 จะเป็นตัวดูดเลือด และท่อสุดท้ายจะเป็นตัวปล่อยน้ำลาย เมื่อมันหาเส้นเลือดฝอยเจอแล้ว (ใช้เวลาน้อยมาก เพราะมนุษย์ตอบสนองต่อการกัดประมาณ 3 วินาที) มันจะหยดน้ำลายลงไป ซึ่งน้ำลายของยุงมีสารเคมีมากมายรวมถึง โปรตีนที่ป้องกันการแข็งตัวของเลือด (anticoagulants) สารยับยั้งการทำงานของภูมิคุ้มกัน (immunosuppressants) และสารขยายเส้นเลือด (vasodilators) เมื่อเส้นเลือดฝอยถูกเปิด ยุงก็จะดูเลือดเข้าสู่กระเพาะ (น้ำหวานและอาหารอื่นๆ จะอยู่คนละส่วน) ทำให้กระเพาะใหญ่ขึ้นจนเราเห็นเป็นสีแดง (ถ้าเราตัดหนวดที่มีหน่วยรับความรู้ออก ยุงจะดูดเลือดจนกระเพาะแตกตาย) ยุงหนึ่งตัวจะดูดเลือดประมาณ 0.000004 ลิตร (ในยุง Aedes aegypti จะดูดเลือด 0.000005 ลิตร) หรือประมาณ 0.001 ช้อนชา

ในเวลาไม่เกิน 2 นาที ยุงจะค่อยๆ ดึงง่วงมันออกจากผิวหนัง และบินท้องป่องออกไป มันจะหาที่ที่สงบและปลอดภัยเพื่อเกาะนิ่งๆ ย่อยเลือดที่เพิ่งกินมา มันจะกลับมามีหุ่นเหมือนเดิมภายใน 2-3 ชั่วโมง

ทำไมยุงกัดถึงมีตุ่มและคัน?
เมื่อตอนที่ยุงกัดคุณ มันจะปล่อยน้ำลายของมันออกมา และเมื่อมันบินหนีไปแล้วหรือโดนตีตาย น้ำลาย(ยังอยู่ในรอยเจาะ)เป็นตัวทำให้ผิวหนังของเราหลั่งสารฮิสตามีน (histamine) ออกมา ฮิสตามันจะกระตุ้นเส้นใยประสาทให้ส่งสัญญาณไปที่สมองแล้วทำให้คุณเกิดอาการคัน (ต้องเอามือเกา ฯลฯ) และโปรตีนในน้ำลายของยุงยังไปกระตุ้นการตอบสนองของภูมิคุ้มกันอีกด้วย ทำให้บริเวณที่โดนกัด (wheal) จะเกิดการบวมแดง แม้ว่าในที่สุดแล้วการบวมจะหายไป แต่อาการคันยังคงอยู่...จนกว่าภูมิคุ้มกันจะทำให้โปรตีนสลายไป

การรักษาเมื่อโดนยุงกัด และวิธีป้องกัน
เมื่อคุณโดนยุงกัด คุณควรล้างตุ่มด้วยสบู่อ่อนและน้ำเปล่า ไม่ควรเกาตุ่มแม้ว่ามันจะแสนคันสักเพียงไหน คาลาไมน์ (calamine) หรือยาคอร์ติโซน (cortisone) จะช่วยลดอาการคันได้
เพื่อป้องกันยุงกัด สิ่งที่คุณควรทำคือ ยืนนิ่งๆ กลั้นหายใจ ลดการเสียเหงื่อ และใส่เสื้อสีสดใส หรืออาจใช้ยาไล่ยุง ซึ่งมีหลายแบบในปัจจุบันทั้งหลายแบบให้เลือกใช้เช่น สเปรย์ ยาทา ยาขด และยาฉีดกันยุ่ง